บ้านแซะ หมู่ที่ 6 ตำบลสะกอม อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนที่มีรากฐานอันเข้มแข็งทั้งด้านวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตที่พึ่งพาเกษตรกรรม อย่างไรก็ตาม จากการสำรวจในระดับครัวเรือน พบว่าชาวบ้านแซะกำลังเผชิญกับ “ภาวะขาดแคลนมะพร้าว” ซึ่งส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตประจำวันอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้
มะพร้าว เป็นพืชที่มีความสำคัญอย่างยิ่งในอาหารท้องถิ่นของภาคใต้ โดยเฉพาะในบ้านแซะซึ่งนิยมใช้กะทิเป็นวัตถุดิบหลักในการปรุงอาหาร ทั้งของคาวหวาน งานบุญ งานเลี้ยง และอาหารในครัวเรือน ไม่ว่าจะเป็นแกงกะทิ ขนมหวาน ขนมพื้นบ้าน หรืออาหารเลี้ยงพระ หากต้องพึ่งพามะพร้าวจากพื้นที่อื่นหรือราคาที่ผันผวนอยู่เสมอ ย่อมสร้างภาระต่อเศรษฐกิจในระดับครัวเรือน และส่งผลต่อความมั่นคงทางอาหารในชุมชนโดยตรง
จากสถานการณ์นี้ ชุมชนจึงได้เสนอแนวทาง “การส่งเสริมการปลูกมะพร้าวในชุมชนบ้านแซะ” ซึ่งถือเป็นแนวคิดที่ไม่เพียงแก้ปัญหาเฉพาะหน้า แต่ยังเปิดโอกาสใหม่ในระยะยาวให้กับเศรษฐกิจฐานรากและวัฒนธรรมชุมชนอย่างยั่งยืน
ทำไมต้องปลูกมะพร้าวในบ้านแซะ?
- ความจำเป็นเชิงวัฒนธรรมและอาหาร
มะพร้าวเป็นหัวใจของอาหารพื้นบ้าน งานบุญประเพณี และขนมไทยต่างๆ ที่ชุมชนใช้ในกิจกรรมตลอดทั้งปี การมีมะพร้าวใช้เองได้ในชุมชนคือการรักษารากเหง้าและตัวตนของบ้านแซะไว้อย่างแท้จริง - ลดต้นทุนและพึ่งพาตนเอง
การปลูกมะพร้าวพื้นเมืองหรือมะพร้าวกะทิในสวนหรือพื้นที่ว่างบริเวณบ้าน ช่วยลดค่าใช้จ่ายจากการซื้อกะทิหรือน้ำมะพร้าวจากแหล่งภายนอกได้ในระยะยาว - เพิ่มโอกาสสร้างรายได้และต่อยอดเศรษฐกิจ
มะพร้าวไม่ใช่เพียงวัตถุดิบ แต่ยังแปรรูปได้หลากหลาย ทั้งกะทิสด ขนมหวาน น้ำมันมะพร้าว ขนมพื้นบ้าน สร้างอาชีพให้แม่บ้าน เยาวชน และกลุ่มแปรรูปในชุมชนได้อย่างน่าสนใจ - ปลูกง่าย โตไว ดูแลง่าย
มะพร้าวทนแล้งได้ดี ไม่ต้องการดูแลมาก ปลูกแซมริมสวนยางหรือทุเรียนก็ได้ ไม่แย่งพื้นที่กับพืชเศรษฐกิจหลัก และให้ผลผลิตยาวนานถึง 30 ปีขึ้นไป
แนวทางดำเนินการที่เหมาะสมในบ้านแซะ
- เริ่มต้นจากการรณรงค์ในระดับครัวเรือน
กระตุ้นให้ชาวบ้านเห็นความสำคัญของการปลูกไว้ใช้เองในบ้าน โดยเฉพาะบ้านที่ใช้กะทิจำนวนมากในการทำอาหารหรือขนม - จัดตั้งกลุ่ม “ปลูกมะพร้าวบ้านแซะ”
เป็นศูนย์รวมพันธุ์ การแลกเปลี่ยนความรู้ การแจกจ่ายต้นกล้า และอาจร่วมกับศูนย์การเรียนรู้เกษตรพอเพียงหรือโรงเรียน - เชื่อมโยงกับกลุ่มแปรรูปอาหารและกลุ่มแม่บ้าน
เช่น หากมีกะทิส่วนเกินจากการใช้ในครัวเรือน อาจขายให้กลุ่มทำขนม กลุ่มแปรรูป หรือร้านอาหารในพื้นที่ได้ - ขอรับการสนับสนุนพันธุ์ดีหรือทุนเริ่มต้นจากหน่วยงานรัฐ
อบต. เทศบาล เกษตรอำเภอ หรือโครงการส่งเสริมเศรษฐกิจฐานรากต่างๆ
บทสรุป: ปลูกมะพร้าวคือการปลูกอนาคต
แนวคิด “ปลูกมะพร้าวบ้านแซะ” ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของการเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร แต่นี่คือการวางรากฐานความมั่นคงด้านอาหาร การพึ่งพาตนเอง และการต่อยอดเศรษฐกิจชุมชนบนฐานของวัฒนธรรมอันเข้มแข็งของบ้านแซะ
วันนี้อาจเริ่มจากบ้านละต้น สวนละ 5 ต้น แต่ในวันหน้า เราอาจมี “มะพร้าวของเราเอง” ใช้ในงานบุญทุกบ้าน ทำขนมขายทุกตลาด และส่งออกเป็นสินค้าเด่นของชุมชนได้ในที่สุด
เพราะอนาคตที่ยั่งยืน เริ่มได้จากต้นมะพร้าวในสวนหลังบ้าน
