ความหมายของ “ต้นแซะ” และรากเหง้าชุมชน
“ต้นแซะ” คือไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ที่พบได้ทั่วไปในพื้นที่ภาคใต้ของประเทศไทย โดยเฉพาะในพื้นที่ป่าเขาและชายป่าในอดีต ต้นแซะมีลักษณะเปลือกสีน้ำตาลอมเทา เนื้อไม้แข็งแรง ใช้ทำเฟอร์นิเจอร์หรือโครงสร้างบ้านได้ดี ที่สำคัญยิ่งกว่านั้น “ต้นแซะ” มีคุณค่าทางจิตใจและวัฒนธรรมกับชุมชนบ้านแซะเป็นอย่างมาก
จากคำบอกเล่าของคนเฒ่าคนแก่ในพื้นที่ มีต้นแซะขนาดใหญ่ตั้งอยู่บริเวณใจกลางหมู่บ้านมาแต่โบราณ เป็นจุดพักของผู้คนที่สัญจรผ่าน และยังใช้เป็นที่รวมกลุ่มของชาวบ้านในการแลกเปลี่ยนข่าวสารหรือจัดกิจกรรมทางศาสนา นี่จึงเป็นเหตุผลที่ทำให้หมู่บ้านแห่งนี้ถูกเรียกว่า “บ้านแซะ” จนกลายเป็นชื่ออย่างเป็นทางการในปัจจุบัน
ลานต้นแซะ: ศูนย์รวมจิตใจของชุมชน
พื้นที่ใต้ต้นแซะเดิมนั้น ต้นแซะได้หายไป เปรียบเสมือนลานกลางบ้านกลางบ้านได้หายไป ทั้งที่เคยเป็นสถานที่จัดกิจกรรมทางศาสนา พิธีกรรมประจำปี และพื้นที่เล่นของเด็ก ๆ ในสมัยก่อน แม้ปัจจุบันต้นแซะต้นเดิมจะล้มตายไปตามกาลเวลา แต่บริเวณที่เคยเป็น “ลานต้นแซะ” ยังมีอีกต้น อยู่ที่วัดเขาแก้ว(บ้านแซะ)ยังคงมีความสำคัญทางจิตใจ และถูกระลึกถึงในฐานะรากเหง้าของความเป็นชุมชน
แผนพัฒนาลานต้นแซะ: จากพื้นที่รกร้างสู่ศูนย์เรียนรู้และวัฒนธรรม
ในปี พ.ศ. 2568 ชาวบ้านต่างก็ได้มีแนวคิดในการฟื้นฟูพื้นที่ลานต้นแซะให้กลายเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้และอนุรักษ์วัฒนธรรมของบ้านแซะ โดยมีเป้าหมายหลัก ดังนี้:
- พัฒนาเป็นลานหินธรรมชาติ เพื่อให้สามารถใช้จัดกิจกรรมต่าง ๆ ได้ เช่น งานบุญ งานประชุม และการละเล่นพื้นบ้าน
- ปลูกต้นแซะรุ่นใหม่ ทดแทนต้นเดิมที่ล้มตาย เพื่อเป็นสัญลักษณ์เชิงวัฒนธรรมและการฟื้นคืนธรรมชาติ
- สร้างพื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ เช่น ม้านั่ง ศาลาไม้ และมุมอ่านหนังสือกลางแจ้ง สำหรับทุกช่วงวัย
- จัดนิทรรศการถาวรขนาดย่อม เกี่ยวกับประวัติของชุมชนบ้านแซะ และต้นแซะในฐานะมรดกทางวัฒนธรรม
ความร่วมมือจากคนในและคนนอก
แผนพัฒนาลานต้นแซะจะไม่สำเร็จได้เลยหากปราศจากความร่วมมือของชาวบ้านทุกกลุ่ม ตั้งแต่วัยเยาว์จนถึงผู้สูงอายุ รวมถึงการประสานกับหน่วยงานท้องถิ่น เช่น อบต.สะกอม โรงเรียนในพื้นที่ และเครือข่ายอาสาสมัครในจังหวัดสงขลา เพื่อให้เกิดความยั่งยืนในการบริหารจัดการพื้นที่
นอกจากนี้ยังมีการเสนอให้จัดเวทีรับฟังความคิดเห็น เพื่อให้ประชาชนทุกคนมีส่วนร่วมในการออกแบบพื้นที่ตามความต้องการจริง ทั้งในด้านสังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
ลานต้นแซะ: พื้นที่อนาคตสำหรับลูกหลานบ้านแซะ
แม้แผนพัฒนาจะอยู่ในช่วงเริ่มต้น แต่ลานต้นแซะในอนาคตจะไม่ใช่เพียงพื้นที่ว่างเปล่าอีกต่อไป หากจะเป็นศูนย์รวมของการเรียนรู้ ความรักบ้านเกิด และการสืบสานวัฒนธรรมให้ลูกหลาน
การพัฒนาพื้นที่นี้เป็นมากกว่าการจัดภูมิทัศน์ แต่มันคือการรักษาอัตลักษณ์ของบ้านแซะ สร้างความภาคภูมิใจให้กับคนในชุมชน และเปิดพื้นที่ให้คนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้จากอดีต เพื่อก้าวไปสู่อนาคตอย่างมั่นคง
